ଯୁଗ ଯୁଗଧରି ସୁବିଜ୍ଞ ଓ ୠଷିଗଣ ଜାଣିଥିଲେ ଯେ ଲୋକମାନେ ଭ୍ରମ ଓ ପାପରେ ଅଛନ୍ତି । ଏହା ସମସ୍ତ ଧର୍ମ, ବୟସ ଓ ଶିକ୍ଷା ସ୍ତରର ଲୋକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ ଯେ ସେମାନେ ଜାଣନ୍ତି ସେମାନଙ୍କୁ ସଚେତନ ଓ ‘ପବିତ୍ର’ ହେବା ଆବଶ୍ୟକ । ଏହି କାରଣରୁ କୁମ୍ବମେଳା ମହୋତ୍ସବରେ ଏତେ ସଂଖ୍ୟକ ଲୋକ ଅଂଶଗ୍ରହଣ କରନ୍ତି ଓ ପୂଜା କରିବା ପୂର୍ବରୁ ଲୋକମାନେ ପ୍ରଥା ସ୍ନାନା (କିମ୍ବା ପ୍ରତାସନା) ମନ୍ତ୍ର ଉଚାରଣ କରନ୍ତି (“ମୁଁ ଜଣେ ପାପୀ। ମୁଁ ପାପର ଫଳାଫଳ ଅଟେ। ମୁଁ ପାପରେ ଜନ୍ମ ହୋଇଛି। ମୋର ଆତ୍ମା ପାପର ଅଧୀନରେ ଅଛି । ମୁଁ ପାପୀମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ସବୁଠାରୁ ଖରାପ ଅଟେ। ହେ ପ୍ରଭୁ, ଯାହାର ସୁନ୍ଦର ଆଖି ଅଛି, ମୋତେ ଉଦ୍ଧାର କର, ହେ ବଳିର ପ୍ରଭୁ। “) ପବିତ୍ରତାର ଏହି ସହଜାତ ପ୍ରବୃତ୍ତି ଆବଶ୍ୟକତା ସହିତ ହାତ ମିଳାଇବା ହେଉଛି ଆମମାନଙ୍କ ପାପ କିମ୍ବା ଆମ ଜୀବନର ଅନ୍ଧକାର (ତମାସ୍) ପାଇଁ କୌଣସି ପ୍ରକାରେ ‘ଦେୟ’ ପାଇଁ ବଳିଦାନ ଦେବାର ଆବଶ୍ୟକତା ଅଛି । ପୁଣି ଥରେ ପୂଜାର ବଳିଦାନରେ, କିମ୍ବା କୁମ୍ବମେଳା ଓ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଉତ୍ସବରେ ଲୋକମାନେ ବଳିଦାନର ଏହି ପ୍ରବୃତ୍ତି ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବା ପାଇଁ ସମୟ, ଅର୍ଥ, ବୈରାଗ୍ୟର ବଳିଦାନ ଦିଅନ୍ତି । ମୁଁ ଶୁଣିଛି ଯେ ଲୋକମାନେ ଗାଈକୁ ନେଇ ଲାଞ୍ଜ ପାଖରେ ଧରି ନଦୀ ପାର ହୋଇ ଗାଧୋଉଛନ୍ତି। କ୍ଷମା ପ୍ରାପ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଏହା ପୂଜା କିମ୍ବା ବଳିଦାନ ଭାବରେ କରାଯାଇଥାଏ ।
ପୁରାତନ ଧାର୍ମିକ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଯେତେଦିନ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଉପଲବ୍ଧ ଥିଲା ସେପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ବଳିଦାନର ଆବଶ୍ୟକତା ଲୋକେ ଜାଣି ପାରୁଥିଲେ । ଓ ଏହି ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ନିଶ୍ଚିତ କରେ ଯେ ଆମମାନଙ୍କର ସହଜାତ ପ୍ରବୃତ୍ତି ଆମମାନଙ୍କୁ କହିଥାଏ – ଯେ ବଳିଦାନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଓ ଏହାକୁ ଦିଆଯିବା ନିହାତି ଆବଶ୍ୟକ ଅଟେ। ଉଦାହରଣ ସ୍ୱରୂପ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଶିକ୍ଷାଗୁଡ଼ିକୁ ବିଚାର କରନ୍ତୁ:
କାଠପନିସଦରେ (ହିନ୍ଦୁ ପାଠ) ନାୟକ ନାସିକେଟା କୁହନ୍ତି:
“ମୁଁ ପ୍ରକୃତରେ ଜାଣେ ଯେ ଅଗ୍ନି ବଳି ସ୍ୱର୍ଗକୁ ଯାଏ ଓ ସ୍ୱର୍ଗ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାର ପଥ ଅଟେ”
କାଠପନିସଦ 1.14
ହିନ୍ଦୁମାନଙ୍କର ପୁସ୍ତକ କହେ:
“ବଳିଦାନ ଦ୍ୱାରା ହିଁ ମନୁଷ୍ୟ ସ୍ୱର୍ଗରେ ପହଞ୍ଚେ”
ସତପାଠ ବ୍ରାହ୍ମଣ VIII.6.1.10
“ବଳିଦାନ ଦ୍ୱାରା କେବଳ ମନୁଷ୍ୟ ନୁହଁନ୍ତି ଦେବତାମାନେ ମଧ୍ୟ ଅମରତା ହାସଲ କରନ୍ତି”
ସତପାଠ ବ୍ରାହ୍ମଣ II.2.2.8-14
ତେଣୁ ବଳିଦାନ ଦ୍ୱାରା ହିଁ ଆମେମାନେ ଅମରତା ଓ ସ୍ୱର୍ଗ (ମୋକ୍ଷ) ଲାଭ କରିଥାଉ । କିନ୍ତୁ ଆମମାନଙ୍କ ପାପ/ତମାସ ବିରୁଦ୍ଧରେ ଯଥେଷ୍ଟ ଯୋଗ୍ୟତା ଅର୍ଜନ କରିବା ପାଇଁ କେଉଁ ପ୍ରକାରର ବଳିଦାନ ଓ ‘ଦେୟ’ ଦେବାର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୂରଣ କରିବାକୁ ହେବ କିମ୍ବା କେତେ ଯଥେଷ୍ଟ? ଏହି ପ୍ରଶ୍ନର ଉତ୍ତରଏପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଅବ୍ୟକ୍ତ ଅଟେ । 5 ବର୍ଷର ବୈରାଗ୍ୟ ଯଥେଷ୍ଟ ହେବ କି? ଗରିବ ଲୋକମାନଙ୍କୁ ଟଙ୍କା ଦେବା ଯଥେଷ୍ଟ ବଳିଦାନ ହେବ କି? ଓ ଯଦି ଏହିପରି, ତେବେ କେତେ?
ପ୍ରଜାପତି / ଯିହୋବା: ଈଶ୍ଵର ଯିଏ ବଳିଦାନରେ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି
ପ୍ରାଚୀନ ବେଦ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକରେ, ଈଶ୍ଵର ଯିଏ ସମସ୍ତ ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରଭୁ ଥିଲେ – ଯିଏ ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡକୁ ସୃଷ୍ଟି ଓ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ କରିଥିଲେ – ତାଙ୍କୁ ପ୍ରଜାପତି କୁହାଯାଉଥିଲା । କେବଳ ପ୍ରଜାପତିଙ୍କ ମାଧ୍ୟମରେ ହିଁ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ସୃଷ୍ଟି ହେଲା ।
ବେଦ ପୁସ୍ତକମ୍ (ବାଇବଲ) ର ପ୍ରାଚୀନ ଏବ୍ରୀୟ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକ ଯାହା ତୋରା ନାମରେ ଖ୍ୟାତ । ୠଗ୍ ବେଦ ରଚନା କରାଯାଉଥିବା ସମୟରେ ପ୍ରାୟ 1500 ଖ୍ରୀଷ୍ଟପୂର୍ବରେ ତୋରା ଲେଖା ହୋଇଥିଲା । ଜଣେ ଜୀବନ୍ତ ଈଶ୍ଵର ଅଛନ୍ତି ଯିଏ ସମଗ୍ର ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡର ସୃଷ୍ଟିକର୍ତ୍ତା ବୋଲି ପ୍ରକାଶ କରି ତୋରା ଆରମ୍ଭ ହୁଏ । ମୂଳ ଏବ୍ରୀୟ ଭାଷାନ୍ତରରେ ଏହି ଈଶ୍ଵରଙ୍କୁ ଏଲୋହିମ୍ କିମ୍ବା ଯିହୋବା ବୋଲି କୁହାଯାଉଥିଲା ଓ ସେମାନେ ଏହି ଏବ୍ରୀୟ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକରେ ବାରମ୍ବାର ବଦଳିଥାନ୍ତି। ଏହିପରି, ୠଗ୍ ବେଦରେ ପ୍ରଜାପତିଙ୍କ ପରି, ଯିହୋବା, କିମ୍ବା ଏଲୋହିମ୍, ତୋରାରେ ସମସ୍ତ ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରଭୁ ଥିଲେ (ଓ ଅଟନ୍ତି) ।
ତୋରାର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ, ଯିହୋବା ମଧ୍ୟ ନିଜକୁ ଈଶ୍ଵର ବୋଲି ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି, ଅବ୍ରହାମ ନାମକ ୠଷି ସହିତ ଏକ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ସାକ୍ଷାତକାର ‘ଯିଏ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି’ । ମୁଁ ସଦାପ୍ରଭୁଙ୍କ (ଏବ୍ରୀରେ ଯିହୋବା-ୟିରେହ ଭାବରେ ଅନୁବାଦିତ) ଓ ୠଗ୍ ବେଦର ପ୍ରଜାପତିଙ୍କ ଯିଏ “ଜୀବମାନଙ୍କର ରକ୍ଷକ କିମ୍ବା ସମର୍ଥକ” ମଧ୍ୟରେ ଥିବା ସମାନତା ସହିତ ଦ୍ଵନ୍ଦରେ ଥିଲି ।
ସଦାପ୍ରଭୁ କେଉଁ ମାଧ୍ୟମରେ ପ୍ରଦାନ କରନ୍ତି? କିନ୍ତୁ ଆମେମାନେ ଆଣୁଥିବା ବଳିଦାନ ଯଥେଷ୍ଟ ଅଟେ କି ନାହିଁ ତାହା ନିଶ୍ଚିତ ନକରି, ଲୋକମାନଙ୍କ ବଳିଦାନ ଦେବା ପାଇଁ ପ୍ରାକୃତିକ ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଆମେମାନେ ପୂର୍ବରୁ ଲକ୍ଷ୍ୟ କରିସାରିଛୁ । ହେଲେ ଚିତାକର୍ଷକ ବିଷୟ ଏହା ଯେ ଆମର ଆବଶ୍ୟକତାର ଏହି ନିର୍ଦ୍ଦିଷ୍ଟ ବିଷୟକୁ ତାଣ୍ଡିଆମାହା ବ୍ରାହ୍ମଣ ଘୋଷଣା କରିଛନ୍ତି ଯେ ପ୍ରଜାପତି କିପରି ଆମମାନଙ୍କର ଏହି ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ପୁରା କରନ୍ତି । ଏଥିରେ କୁହାଯାଇଛି:
“ଆତ୍ମ-ବଳିଦାନ କରି ପ୍ରଜାପତି (ସମସ୍ତ ସୃଷ୍ଟିର ପ୍ରଭୁ) ନିଜକୁ ଦେବତାମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଉତ୍ସର୍ଗ କଲେ” ତାଣ୍ଡିଆମାହା ବ୍ରାହ୍ମଣ ଅଧ୍ୟାୟ 7 ର ଦ୍ୱିତୀୟ ଖଣ୍ଡ ।
[“ପ୍ରଜାପତି ଦେବୀଭମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍ ୟଜନାମ୍ କ୍ରତଭା ପ୍ରୟଚାତ୍” ସଂସ୍କୃତ ଭାଷାନ୍ତର] ।
ଏଠାରେ ପ୍ରଜାପତି ଏକକ ଭାବରେ ଅଛନ୍ତି । ଏଥିରେ କେବଳ ଗୋଟିଏ ପ୍ରଜାପତି ଅଛନ୍ତି, ଯେପରି ତୋରାରେ କେବଳ ଜଣେ ଯିହୋବା ଅଛନ୍ତି । ପରେ ପୁରାଣ ସାହିତ୍ୟରେ (500 – 1000 ଖ୍ରୀଷ୍ଟାଦ୍ଧରେ ଲିଖିତ) ସେଠାରେ ଅନେକ ପ୍ରଜାପତି ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ପ୍ରଜାପତି ଉପରୋକ୍ତ ଉଦ୍ଧୃତ ପ୍ରାଥମିକ ପାଠ୍ୟରେ ଏକକ ଅଟନ୍ତି । ଓ ଏହି ବିବୃତ୍ତିରେ ଆମେମାନେ ଦେଖୁ ଯେ ପ୍ରଜାପତି ସ୍ଵୟଂ ବଳିଦାନ ଦିଅନ୍ତି କିମ୍ବା ବଳିଦାନ ଅଟନ୍ତି ଓ ସେ ଅନ୍ୟମାନଙ୍କ ବଦଳରେ ଦିଅନ୍ତି । ୠଗ୍ ବେଦ ଏହା ପ୍ରକାଶ କରି ଏହାକୁ ନିଶ୍ଚିତ କରେ:
“ପ୍ରକୃତ ବଳିଦାନ ସ୍ଵୟଂ ପ୍ରଜାପତି ଅଟନ୍ତି” [ସଂସ୍କୃତ: ‘ପଜାପାତିର ୟଜନା’]
ସଂସ୍କୃତ ପଣ୍ଡିତ ଏଚ୍ ଆଗିଲାର ସତପାଠ ବ୍ରାହ୍ମଣରୁ ନିମ୍ନଲିଖିତ ଅନୁବାଦ କରି ଏହା ଉପରେ ମନ୍ତବ୍ୟ ଦେଇଛନ୍ତି:
“ଏବଂ ପ୍ରକୃତରେ, ବଳିଦାନ ପାଇଁ ଅନ୍ୟ କୌଣସି (ପୀଡିତା) ବ୍ୟକ୍ତି ନଥିଲେ, କେବଳ ସେହି ଏକମାତ୍ର ପ୍ରଜାପତି ଥିଲେ, ଏବଂ ଦେବତାମାନେ ତାଙ୍କୁ ବଳିଦାନରେ ଉତ୍ସର୍ଗ କଲେ। ସେଥିପାଇଁ ଏହି ବିଷୟରେ ସାଧୁ କହିଛନ୍ତି: ‘ଦେବତାମାନେ ବଳିଦାନର ସାହାଯ୍ୟରେ ବଳି ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ – କାରଣ ବଳିଦାନର ସାହାଯ୍ୟରେ ସେମାନେ ତାଙ୍କୁ (ପ୍ରଜାପତି) ଉତ୍ସର୍ଗ କରିଥିଲେ – ଏହା ପ୍ରଥମ ନିୟମ ଥିଲା, କାରଣ ଏହି ନିୟମଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରଥମେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା “ଏଚ୍ ଆଗିଲାର, ୠଗ୍ ବେଦରେ ବଳିଦାନ” ।
ପ୍ରାଚୀନ କାଳରୁ ବେଦଗୁଡ଼ିକ ପ୍ରକାଶ କରେ ଯେ ଯିହୋବା କିମ୍ବା ପ୍ରଜାପତି ଆମମାନଙ୍କର ଆବଶ୍ୟକତାକୁ ଜାଣନ୍ତି ତେଣୁ ସେ ଆମମାନଙ୍କ ନିମନ୍ତେ ସ୍ଵୟଂକୁ ଏକ ବଳିଦାନ ଭାବରେ ଯୋଗାଇ ଦେଲେ । ସେ ଏହା କିପରି କଲେ ଆମେ ପରବର୍ତ୍ତୀ ସମୟରେ ଦେଖିବା ଯେହେତୁ ଆମେମାନେ ବର୍ତ୍ତମାନ ୠଗ୍ ବେଦରେ ପୁରୁଷସୁକ୍ତାର ପୁରୁଷ-ପ୍ରଜାପତି ବଳିଦାନ ଉପରେ ଧ୍ୟାନ ଦେଉ, କିନ୍ତୁ ବର୍ତ୍ତମାନ ଏହା କେତେ ଗୁରୁତ୍ୱପୂର୍ଣ୍ଣ ଅଟେ ତାହା ବିଚାର କରନ୍ତୁ । ସ୍ଵେତାସଭାରୋପାନିସଦ କହେ
‘ଅନନ୍ତ ଜୀବନରେ ପ୍ରବେଶ କରିବାକୁ ଅନ୍ୟ କୌଣସି ପଥ ନାହିଁ (ସଂସ୍କୃତ: ନାନ୍ୟାହପନ୍ଥା ବିଦ୍ୟତେ – ଆୟାନୟା
ସ୍ଵେତାସଭାରୋପାନିସଦ 3: 8
ଯଦି ଆପଣ ଅନନ୍ତ ଜୀବନ ପାଇବାକୁ ଆଗ୍ରହୀ ଅଟନ୍ତି, ଯଦି ଆପଣ ମୋକ୍ଷ କିମ୍ବା ଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ କରିବାକୁ ଚାହୁଁଛନ୍ତି, ତେବେ ପ୍ରାଜାପତି (କିମ୍ବା ସଦାପ୍ରଭୁ) କିପରି ଆତ୍ମ-ବଳିଦାନ କରି ଆମମାନଙ୍କ ପାଇଁ ଅନନ୍ତ ଜୀବନର ପଥ ଯୋଗାଇ ଦେଇଛନ୍ତି ସେହି ବିଷୟରେ ଯାହା ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ତାହା ବୁଝିପାରିବା ବୁଦ୍ଧିମାନ ବିଷୟ ହେବ । ଓ ବେଦଗୁଡ଼ିକ ଆମମାନଙ୍କୁ ଏ ସମସ୍ତ ବିଷୟ ପ୍ରକାଶ କରେ । ୠଗ୍ ବେଦରେ ପୁରୁଷସୁକ୍ତା ଯାହାକି ପ୍ରଜାପତିଙ୍କ ଦେହଧାରଣ ଓ ସେ ଆମମାନଙ୍କ ପାଇଁ ବଳିଦାନ ଦେଇଥିବା ବିଷୟରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ । ଏଠାରେ ଆମେ ପୁରୁଷସୁକ୍ତାକୁ ପରିଚିତ କରାଉ ଯାହା ବାଇବଲ (ବେଦ ପୁସ୍ତକମ୍) ପରି ବେଦକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ, ୟେଶୁ ସତସଙ୍ଗ (ନାଜରିତର ଯୀଶୁ) ଓ ଆମମାନଙ୍କୁ ମୋକ୍ଷ କିମ୍ବା ମୁକ୍ତି (ଅମରତା) ପ୍ରଦାନ କରିବା ପାଇଁ ତାଙ୍କର ବଳିଦାନକୁ ବର୍ଣ୍ଣନା କରେ । ଏଠାରେ ଆମେ ସିଧାସଳଖ ଯୀଶୁଙ୍କ ବଳିଦାନ (ୟେଶୁ ସତସଙ୍ଗ) ଓ ଆମମାନଙ୍କୁ ଦେଇଥିବା ଉପହାରକୁ ଦେଖୁ ।